Ooit had ik een collega die zich professioneel onledig hield met het bestuderen van de significa van Frederik van Eeden. Ik was jaloers op hem want terwijl ik me nog steeds verloor in de kladjes en typoscripten en drukproeven zonder en met correcties van Achterbergs Spel van de wilde jacht, hield hij zich met iets algemeners en mogelijk meer zinrijks bezig, namelijk die significa. Dat is, zo leer ik, opnieuw, maar nu van Wikipedia, dat er toen nog niet was:
de leer van de middelen om verstandhouding te onderhouden, in het bijzonder van de taal als middel waardoor mensen elkaar proberen te beïnvloeden. In het laatste decennium van de 19e eeuw werden in deze materie belangrijke impulsen gegeven door Victoria Lady Welby, die hoopte daarmee een eind te kunnen maken aan de vele misverstanden en het wantrouwen tussen verschillende sociale groepen. Aanvankelijk luidde de term Significs. De term is later aangepast tot significa door de Nederlandsche Signifische Beweging
Die collega was natuurlijk helemaal bezeten van een goed, meer in het bijzonder doeltreffend en eenduidig gebruik van taal. Maar ook op andere gebieden was hij nogal creatief orthodox, tevens begaafd met een grote fijnzinnige humor en een even humoristische geestelijke fijnzinnigheid.
In het 'bureau' waar we toen werkten, dat een onoverzichtelijk lange en smalle gang bevatte die tientallen binnenstadse panden van ongelijke hoogten met elkaar verbond en daartoe van ontelbare trappen en trapjes van verschillende aantallen treden was voorzien, was ergens een bordje aan een laaghangend plafond geschroefd met de tekst: Denk aan uw hoofd. Het zal de bedrijfsarts geweest zijn die het initiatief genomen heeft tot het aanbrengen van deze vermanende waarschuwing, maar mijn signifische collega, wiens verstand de gedichten van Achterberg uiteraard verre te buiten gingen, wees er meer dan eens op dat een ander bordje in deze academische omgeving misschien meer van toepassing was: Denk met uw hoofd. Scepsis en misantropie zijn een goede voedingsbodem voor het signifisch idealisme, wist ik toen.
Van daar is het maar een kleine stap naar Baba Anousch; dat zult u begrijpen. Zij is namelijk mijn mascotte, stevig geborduurd op mijn onredelijke-taalvittersbanier. Ik riep haar weer aan toen ik vandaag op haar fabrieksverpakking het volgende las:
Gegrilde aubergine salade met een vleugje rode peper
Het glanzende koetswerk van mijn passieve taalgebruik heeft significante deuken opgelopen door het jarenlang lezen van poëzie, van teksten, bedoel ik, die, volgens de volksdefinitie (met dank aan Nijhoff), iets anders proberen te zeggen dan er staat (zelfs komma's zijn in dat genre komisch, verbergen zich tussen andere donderkopjes). Al het nieuws en ander wereldleed dat, maar ook alle commercie die mijn brein zoekt te bereiken via kranten en andere schriftelijke media, wordt gefilterd door de verbijstering over de krukkige taal waarmee het getransporteerd wordt. Steeds vaker lees ik in eerste instantie wat er niet bedoeld wordt; pas daarna keer ik op mijn schreden terug uit het slop om het smalle pad te zoeken dat wel leidt naar wat er 'eigenlijk' bedoeld zou zijn.
Zo verheugde ik me vandaag, niet bij het ontbijt maar bij de lunch, naar later bleek ten onrechte, op een boterham met een bijzonder opmerkelijk gekleurde salade (welke salade, stond er op het doosje niet bij). Het was niet zomaar een aubergine-kleurige salade, de salade was zelfs niet slechts aubergine met een vleugje rode peper van kleur, ze was maar liefst: gegrilde aubergine met een vleugje rode peper, een coloristische nuance waar zelfs Van Gogh, zeker in zijn Nuenense periode, al zijn tien vingers bij af zou hebben gelikt.
Ik vreesde al dat de foto op de verpakking van de salade de ware kleur ervan in de verste verte niet kon benaderen, maar toen het bakje eenmaal open was, kon de teleurstelling niet groter zijn: drabbig violet tot donkerpaars met rode spikkeltjes. Toen pas wist ik wat er bedoeld was: gegrilde-auberginesalade, met minieme stukjes rode peper erin. Het was niet de kleur, het was de materie. Weer had ik me laten misleiden door een verhoopte, zorgvuldig gebalanceerde formulering, een waarin 'aubergine salade' prachtig na 'met' gespiegeld wordt door 'rode peper', terwijl elk van beide woordgroepen ook nog vooraf wordt gegaan door een bepaling, namelijk 'gegrilde' respectievelijk 'een vleugje'. Maar hoewel er drie jamben te onderscheiden zijn in zowel 'gegrilde aubergine' als in 'een vleugje rode peper', loopt het metrum rond het amfibrachische woord 'salade' lelijk in de soep.
Een andere keer meer over de vraag of de invloed van het Engels op het Nederlands zich ook of voornamelijk voordoet in de morfologie, meer in het bijzonder die van de meerstammige lexemen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten