Het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen

In de serie HeNLOS (Het Nieuws en Leerzame Oude Spreekwoorden) vandaag: Het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen.

NOS 27-11-2023: 'Gisteren zei Van Strien aanvankelijk gewoon aan de slag te gaan als verkenner. Hij zei dat de beschuldigingen aan zijn adres ongegrond zijn en dat hij "er met kracht afstand" van neemt.'

Ergens 'afstand' van nemen, maar liefst ook nog heel fier en 'mannelijk'  'met kracht', en dan meteen voluit op je platte muil gaan. Dan mag je geen verkenner heten, inderdaad.

Overigens snap ik niet wat dat woord 'aanvankelijk' daar doet. Hij zei dat gisteren. Punt, uit. Lekker ferm. En vandaag zegt hij, net zo moedig, frank en vrij, iets anders, meer in het bijzonder bij implicatie: het tegenovergestelde. Hij is dan ook senator, lid van de Eerste Kamer; kan je op bouwen, kan je vertrouwen. Niet zomaar iemand van de straat of een doorsnee lid van de... oh nee, je kunt geen lid zijn van die 'partij'.

Dat 'gewoon' is ook maar een praattaalstopwoord; zo gewoon is dat verkennerswerk voor een nieuw kabinet niet, zeker niet in dit geval. Dat blijkt maar weer.

Volgende keer in deze rubriek: Denk aleer gij doende zijt, en doende, denk dan nog.

Iets later op dezelfde dag: een wijziging van dit voornemen. Onder druk van de actualiteit komt in deze rubriek eerst een ander spreekwoord aan de orde: Meten is weten.

Geert W. gaat op zoek naar een nieuwe verkenner; hij heeft zelfs al iemand op het oog en is er al mee in gesprek. Ik citeer weer de NOS en via dat kanaal W. zelf: 'Wie het is, wil hij nog niet zeggen. "Het zal in ieder geval iemand zijn met meer afstand tot de politiek."'

Leitmotiv in deze onverkwikkelijke verkennerszaak lijkt te zijn: afstand. Was het eerst de afstand die Gom van S. krachtig nam van de beschuldigingen aan zijn adres van frauduleuze praktijken bij een eerdere werkgever, nu kondigt W. aan aan te zullen komen struikelen met een verkenner die meer afstand tot de politiek heeft. Alsof dat het probleem was met Van S., dat hij te weinig afstand tot de politiek zou hebben. In tegendeel, zou je denken: die politiek was hem worst met betrouwbaarheid en integriteit en dat soort moeilijke concepten. Maar W. heeft weer een ferme formulering gevonden: de volgende verkenner zal meer afstand hebben tot de politiek. Meer is beter, althans, in dit geval, kennelijk (ook al kennen we W. heel anders tot nu toe). Het wordt desniettegenstaande steeds onduidelijker welke en hoeveel maatstaven hij tot zijn beschikking heeft, en of hij wel weet waar, wanneer en hoe ze te hanteren.

Volgende keer in deze rubriek: 't Kan verkeren.

Baba Anousch

Ooit had ik een collega die zich professioneel onledig hield met het bestuderen van de significa van Frederik van Eeden. Ik was jaloers op hem want terwijl ik me nog steeds verloor in de kladjes en typoscripten en drukproeven zonder en met correcties van Achterbergs Spel van de wilde jacht, hield hij zich met iets algemeners en mogelijk meer zinrijks bezig, namelijk die significa. Dat is, zo leer ik, opnieuw, maar nu van Wikipedia, dat er toen nog niet was:

de leer van de middelen om verstandhouding te onderhouden, in het bijzonder van de taal als middel waardoor mensen elkaar proberen te beïnvloeden. In het laatste decennium van de 19e eeuw werden in deze materie belangrijke impulsen gegeven door Victoria Lady Welby, die hoopte daarmee een eind te kunnen maken aan de vele misverstanden en het wantrouwen tussen verschillende sociale groepen. Aanvankelijk luidde de term Significs. De term is later aangepast tot significa door de Nederlandsche Signifische Beweging 

Die collega was natuurlijk helemaal bezeten van een goed, meer in het bijzonder doeltreffend en eenduidig gebruik van taal. Maar ook op andere gebieden was hij nogal creatief orthodox, tevens begaafd met een grote fijnzinnige humor en een even humoristische geestelijke fijnzinnigheid.

In het 'bureau' waar we toen werkten, dat een onoverzichtelijk lange en smalle gang bevatte die tientallen binnenstadse panden van ongelijke hoogten met elkaar verbond en daartoe van ontelbare trappen en trapjes van verschillende aantallen treden was voorzien, was ergens een bordje aan een laaghangend plafond geschroefd met de tekst: Denk aan uw hoofd. Het zal de bedrijfsarts geweest zijn die het initiatief genomen heeft tot het aanbrengen van deze vermanende waarschuwing, maar mijn signifische collega, wiens verstand de gedichten van Achterberg uiteraard verre te buiten gingen, wees er meer dan eens op dat een ander bordje in deze academische omgeving misschien meer van toepassing was: Denk met uw hoofd. Scepsis en misantropie zijn een goede voedingsbodem voor het signifisch idealisme, wist ik toen.

Van daar is het maar een kleine stap naar Baba Anousch; dat zult u begrijpen. Zij is namelijk mijn mascotte, stevig geborduurd op mijn onredelijke-taalvittersbanier. Ik riep haar weer aan toen ik vandaag op haar fabrieksverpakking het volgende las:

Gegrilde aubergine salade met een vleugje rode peper

Het glanzende koetswerk van mijn passieve taalgebruik heeft significante deuken opgelopen door het jarenlang lezen van poëzie, van teksten, bedoel ik, die, volgens de volksdefinitie (met dank aan Nijhoff), iets anders proberen te zeggen dan er staat (zelfs komma's zijn in dat genre komisch, verbergen zich tussen andere donderkopjes). Al het nieuws en ander wereldleed dat, maar ook alle commercie die mijn brein zoekt te bereiken via kranten en andere schriftelijke media, wordt gefilterd door de verbijstering over de krukkige taal waarmee het getransporteerd wordt. Steeds vaker lees ik in eerste instantie wat er niet bedoeld wordt; pas daarna keer ik op mijn schreden terug uit het slop om het smalle pad te zoeken dat wel leidt naar wat er 'eigenlijk' bedoeld zou zijn.

Zo verheugde ik me vandaag, niet bij het ontbijt maar bij de lunch, naar later bleek ten onrechte, op een boterham met een bijzonder opmerkelijk gekleurde salade (welke salade, stond er op het doosje niet bij). Het was niet zomaar een aubergine-kleurige salade, de salade was zelfs niet slechts aubergine met een vleugje rode peper van kleur, ze was maar liefst: gegrilde aubergine met een vleugje rode peper, een coloristische nuance waar zelfs Van Gogh, zeker in zijn Nuenense periode, al zijn tien vingers bij af zou hebben gelikt.

Ik vreesde al dat de foto op de verpakking van de salade de ware kleur ervan in de verste verte niet kon benaderen, maar toen het bakje eenmaal open was, kon de teleurstelling niet groter zijn: drabbig violet tot donkerpaars met rode spikkeltjes. Toen pas wist ik wat er bedoeld was: gegrilde-auberginesalade, met minieme stukjes rode peper erin. Het was niet de kleur, het was de materie. Weer had ik me laten misleiden door een verhoopte, zorgvuldig gebalanceerde formulering, een waarin 'aubergine salade' prachtig na 'met' gespiegeld wordt door 'rode peper', terwijl elk van beide woordgroepen ook nog vooraf wordt gegaan door een bepaling, namelijk 'gegrilde' respectievelijk 'een vleugje'. Maar hoewel er drie jamben te onderscheiden zijn in zowel 'gegrilde aubergine' als in 'een vleugje rode peper', loopt het metrum rond het amfibrachische woord 'salade' lelijk in de soep.

Een andere keer meer over de vraag of de invloed van het Engels op het Nederlands zich ook of voornamelijk voordoet in de morfologie, meer in het bijzonder die van de meerstammige lexemen.

Natuur gerijpt

 

Vanmorgen [dat was: 3 november 2023] zag ik, net uit de trein van A. naar T. gestapt, met Freddy aan de lijn op weg naar mijn kleinkinderen, want op vrijdagen speelt, ijs en weder dienende, ondergetekende 'comfortabel gepensioneerde' (een typering die ik via Joosten 2023 ontleen aan Franssen 2022, die 'm waarschijnlijk weer van Bourdieu gebietst heeft) sinds ruim vijf jaar de oppassende grootvader, in de binnenstad van het Gelderse stadje waar het minder goed gaat met de middenstand dan wellicht het geval lijkt te zijn op basis van deze anekdote, een reclame op zo'n sandwichbord, maar dan wel een zonder sjouwend mens tussen beide platten, met een afbeelding van een hele kaas plus een (mag het iets meer zijn) schuin stuk, en onder andere deze waarschijnlijk wervend of kooplustopwekkend bedoelde tekst in, ik zou haast zeggen, koeienletters, die mij echter niet aanzette tot consumeren:

Deze kreet waart ook op het internet rond, ontdekte ik later, moe maar tevreden teruggekeerd en neergezegen bij de huiselijke haard, waardoor ik haar hier met de computer via datzelfde medium makkelijk kan reproduceren en u niet hoef te verzoeken voor verificatie spoorslags naar het bedoelde Hanzestadje  af te reizen. Ik had me, tussen de luiers en de duplo door, urenlang suf gepiekerd, op zoek naar een antwoord op de ongemeen complexe vraag hoe kaas 'natuur' rijpt. 

Daarbij ingesloten is de kwestie sinds wanneer je 'natuur' zo als bijwoord kunt inzetten? En ook  andere antwoorden lieten zich zoeken op weer andere vragen: zou 'natuur' misschien à la Vasalis' droomtijd gaan: langzamer dan de oudste steen? Kan kaas ook 'techniek' rijpen, of 'cultuur' rijpen? En wat verstaan de kazeniers daar dan onder? Last, not least: kon ik deze kaaskwestie zonder Laarmans wel oplossen?

Zoals je een kaas niet in een keer in haar geheel verorbert, maar eerst in stukken en vervolgens in reepjes, blokjes of plakjes snijdt, is ook deze taalmaterie gecompartimenteerd het best te tackelen, denk ik. En van een kaas eet je niet werkelijk alles; dus de parafine van dit vragenstelsel verdwijnt hier metaforisch in de afvalemmer.

Misschien berust het misverstand op een typografische eigenaardigheid van reclamemakers om samengestelde woorden zonder koppelteken in platte stukken te hakken (wat ook een uiting kan zijn van spatiële hypertrofie). Na een tijdje van ronddenken kwam ik op 'zongedroogde tomaten', de traditionele  'zonovergoten vakantie' en de mogelijkheid van een 'houtgestookte pizzaoven'. Dergelijke woorden zijn opgenomen in de Woordenlijst, net als 'gasgestookt' en 'kolengestookt' (maar opmerkelijk genoeg 'oliegestookt' dan weer niet). In dat licht bezien kan er natuurlijk ook 'natuurgerijpte kaas' bedoeld zijn geweest.

Dan rest alleen de vraag wat dàt betekent. Gelukkig is die vraag al eens gesteld, en beantwoord, door de Keuringsdienst van Waarde. 

Deze tekst verscheen in nuce eerder op Instagram.