Taal is voortdurend in ontwikkeling doordat mensen er gebruik van maken; de ontwikkeling gaat traag door soortgenoten. Ooit meen ik geleerd te hebben dat er een verschil is (of moet ik zeggen: was) tussen 'omdat' en 'doordat'; het eerste was een redengevend, het tweede een oorzakelijk voegwoord (en de precieze terminologie schenk ik u). Ooit leerde ik, en iets minder ooit doceerde ik aan leerlingen van het Gorinchemse gym, dat er een wezenlijk betekenisverschil is tussen de volgende zinnen:
(1) De weg is afgesloten omdat er een boom is omgewaaid.
(2) De weg is afgesloten doordat er een boom is omgewaaid.
In (1) heeft iemand (enkel- of meervoud), je mag aannemen een overheidsdienaar, de toegang tot, het doorgaan over de weg voor het verkeer tijdelijk afgesloten, met een hekwerk, rood-wit gekleurde linten, mobiele waarschuwingsmatrixborden, noem het maar op, aangezien de situatie ter plekke te gevaarlijk was. Een boom omgedonderd, troep van tak en blad, vogelnesten, eierstruif op het asfalt of de klinkers, slipgevaar, kastanjerapende jeugd zonder oog voor voorrangsregels en verzin zelf nog wat redenen om het verkeer ad hoc tijdelijk tegen te houden. Eenmaal de rommel opgeruimd, zou die iemand de weg weer vrij kunnen geven voor normaal gebruik.
In (2) is de boom, ten gevolge van storm of molm bijvoorbeeld of doordat een zware tankwagen er in de mist tegenaan was gereden, omgevallen, (grotendeels) dwars over de weg heen: niemand kan er nog langs/door/over. In deze situatie kan vervolgens ook die zoals beschreven bij (1) intreden, bijvoorbeeld omdat iemand besloten heeft dat dit een bloedlinke situatie is en men de de boomwegwerkers wil beveiligen tegen onoplettende verkeersdeelnemers die het verschil niet zien tussen een boom langs en een boom over de weg (iets wat ook wel voorkomt bij slagbomen op overwegen).
Net las ik op Wikipedia dit:
(3) Op 29 december 2016 raakte de stuw ernstig beschadigd omdat een tankschip in dichte mist tegen de stuw voer.
Een zin die – hoewel ik weet dat deze rampartij veel geld kost en er woonschuiten in het ongerede zijn geraakt doordat het waterpeil niet meer in de hand te houden is – mij vrolijk maakt.
Ik hoor dan al een rijkswaterstaatsmecanicien bezorgd aan de stuw vragen: 'Stuwtje toch, hoe komt het dat je zo beschadigd bent?' En dat die stuw dan vertelt van al dat water dat steeds maar langs haar of hem wil en maar drammen blijft terwijl het toch best weet dat er zowel links als rechts gewoon een sluis is aangelegd waar het door kan gaan, maar dat even wachten te veel gevraagd is voor water, en niet alleen tegenwoordig, hoor, maar al sinds 1929. Zo vermoeiend en zo teleurstellend, want de stuw doet gewoon zijn of haar best. En daarom voelt ze of hij zich ernstig beschadigd, aangetast in zijn of haar beroepseer, bestaansgrond zelfs. En dan ook nog zo'n tankschip in de mist, vlak na Kerst; net jonge sla, maar dan erger: druppel, emmer, emotie, sluizen open.
En omdat het met die stuw zo was gesteld, is er vervolgens een bedrijf ingehuurd om dat ding maar eens ernstig te beschadigen. Zo, dan heb je een reden om te janken, zeursluis!
Maar dat plezier wordt me ontnomen, als ik de ANS moet geloven:
In veel Nederlandse grammatica's wordt onderscheid gemaakt tussen voegwoorden van oorzaak en voegwoorden van reden, waarbij met name als regel wordt gegeven dat omdat voor redengevende en doordat voor oorzaakaanduidende bijzinnen gebruikt moet worden. De praktijk van het taalgebruik is echter anders. Allereerst zijn de categorieën 'oorzaak' en 'reden' niet altijd gemakkelijk uit elkaar te houden; meermalen is een bepaalde zin ook voor twee interpretaties vatbaar. Verder blijkt omdat door vrijwel alle taalgebruikers zowel redengevend als oorzaakaanduidend gebezigd te worden, terwijl doordat veel minder voorkomt dan omdat. In dit boek maken we daarom gebruik van de overkoepelende term 'voegwoorden van causaliteit'.
Ik geloof de wijze ANS wel, maar ik ben er tegen om verschillen op een hoop te gooien louter omdat categorieën 'niet altijd gemakkelijk uit elkaar te houden' zouden zijn! Sinds wanneer slaat Wikipedia de maat?
Gemak dient de mens, zei mijn moeder – nee, zei heette niet Ans –, maar ook: Gebruik je verstand (en mijn moeder kon cursieven uitspreken). Ik ben voor onderscheid, voor differentiatie, voor discriminatie, voor nuance, voor nadenken over wat je zegt en nadenken over hoe je dat zegt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten